“Une nuk jam budallaqe. Unë flas italisht”, thotë Betty Draper në sezonin e shtatë të “Mad Men”. Kjo linjë më ka përndjekur. Pavarësisht se kam një diplomë universitare në frëngjisht dhe italisht, nuk e njoh rrjedhshëm këtë të fundit. Me vizione romantike të vetes duke mbajtur syze dielli dhe duke pirë ekspres, duke mos mësuar pasato remoto me hangover, u largova nga universiteti me një zotërim të hollësishëm të gjuhës. Më mirë sesa të porosisni akullore, por pa ndonjë aftësi të vërtetë. Si ka mundësi që një diplomë katërvjeçare dhe më shumë se 36,000 £ të tarifave të shkollimit nuk ishin të mjaftueshme për të më bërë të flas rrjedhshëm, megjithatë koha e Betty-t në modeling në Milano ishte?
Nëse kthehesha në fillim, si mund t’i bëja gjërat ndryshe? Ose nëse do të përpiqesha përsëri të mësoja një gjuhë të re, a mund ta bëja më mirë – dhe më shpejt? Apo është shumë vonë? Një google-im i shkurtër i këtyre pyetjeve retorike më çon në një Ted Talk nga poligloti Chris Londsdale, një orator i hapur me një urdhër kërcënues të shkronjave të mëdha, i cili beson se të rriturit “NORMAL” mund të mësojnë çdo gjuhë nga e para në gjashtë muaj.
Në vitin 1981, Lonsdale vetë mësoi kinezisht Mandarin në gjashtë muaj dhe iu desh vetëm “pak më shumë” për të arritur standardin vendas. Ai na kujton se historia e përparimit njerëzor ka të bëjë me “zgjerimin e kufijve” dhe e krahason të ardhmen e të mësuarit të gjuhëve me milje katërminutëshe ose aeroplanë fluturues – diçka që dikur konsiderohej e pamundur, tani e zakonshme.
Një ndjenjë utopike e së mundshmes është pikënisja më e mirë për çdo të rritur që kërkon të mësojë një gjuhë. “Njëzet vjet më parë, njerëzit mendonin se kishte një periudhë kritike për të mësuar gjuhët përpara se truri juaj të fiksohej,” thotë Dr Antonella Sorace, një profesore e gjuhësisë në Universitetin e Edinburgut, e cila jam e lehtësuar që përpiqet të më flasë vetëm shkurt në italisht. “Por në fakt, truri është shumë më fleksibël – sa më shumë të mësoni, aq më mirë bëheni në të mësuarit.”
Pavarësisht klisheve të fëmijëve si sfungjer, “përparësia e tyre e vetme e vërtetë është të kenë më shumë kohë”, thotë Sorace. Të rriturit janë nxënës më inteligjentë, të aftë për të mësuar gjëra në mënyrë implicite dhe eksplicite (p.sh. gramatika), ndërsa fëmijët mund të bëjnë vetëm të parën.
Megjithatë, ashtu si një fëmijë nuk ka zgjidhje tjetër veçse të mësojë të flasë, nxënësit e rritur duhet të krijojnë një ndjenjë domosdoshmërie. Kjo nuk është (domosdoshmërisht) e njëjtë me zhytjen. “Mendoni se sa perëndimorë në Hong Kong nuk mund të flasin kinezisht,” thotë Lonsdale në fjalimin e tij.
Hulumtimi i Olly Richards, një vloger poliglot, i cili ka analizuar disa nga programet më efektive të mësimit të gjuhës në të gjithë globin, konfirmon këtë hipotezë. Një episod shikon të ashtuquajturën metodë Kepi Blanc të përdorur nga Legjioni i Huaj Francez – korpusi i ushtrisë franceze që lejon hyrjen e shtetasve të huaj – që merr rekrutët e rinj nga zero në rrjedhshmëri në një çështje prej katër muajsh. Që nga dita e parë, të gjitha komandat dhe udhëzimet janë në frëngjisht, me shkelje dhe keqkuptime të dënueshme me shtytje. Pra, është e përkryer nëse ju pëlqen të bëheni frankofon ndërsa jeni të rrëmbyer gjatë procesit.
Po kështu, misionarëve mormonë u jepet një afat nëntë-javor për të mësuar gjuhën e vendit të tyre të destinacionit, nga Koreja në Estoni. Me zhytjen totale që nga dita e parë, dështimi për të mësuar do të thotë se ata nuk do të jenë në gjendje të përhapin mesazhin e besimit të tyre jashtë vendit. Duke mësuar shpejt lutjet e ndërlikuara në gjuhën e synuar, ata marrin gjithashtu “pamje mjeshtërie” motivuese – ku ju ndjeni shkurtimisht se si është të jesh i rrjedhshëm.
Thea Hawlin, një shkrimtare me bazë në Venecia, beson se rikrijimi i ndjenjës së nevojës është i mundur edhe nga vendi juaj. Ajo sugjeron:
Vendosni një takim të vogël me një italian ku duhet të mbijetoni një orë duke folur me atë person. Do të gjeni një mënyrë përmes bisedës, edhe nëse në fillim është vërtet e vështirë.
Siç sugjeron kompetenca rezultuese e legjionarëve dhe misionarëve, mësimi i gjuhës bëhet më mirë kur është profesional. Richards thotë:
Metodat dhe teknikat janë më pak të rëndësishme se qëndrimi i nxënësit. Ka të bëjë me të qenit kokëfortë… i prerë.
Ndërsa është e vërtetë që romanca është një mënyrë efektive për të mësuar një gjuhë (“horizontalisht”, siç thotë një miku im francez), Richards u transferua në Paris në moshën 19-vjeçare dhe foli rrjedhshëm pas një ndarjeje të dhimbshme. Ai lëronte pa mëshirë nëpër tekstet shkollore dhe dramat e Molierit. “Nuk kishte asnjë metodë për çmendurinë time,” thotë ai.
Shkrimtarja me bazë në Madrid, Maud McCaffrey, e cila është nga Londra, u bë po aq obsesive për të mësuar spanjisht.
Lëvizja në qytet ishte një motivim i mirë… Unë kam një problem me mënyrën se si britanikët janë kaq dembelë me gjuhët. Pavarësisht nëse ishte podkasti i Duolingo ose duke mësuar tekstet e Rosalía-s, unë vazhdova të mësoja me këmbëngulje në çfarëdo mënyre që munda.
Motivimet mund të marrin shumë forma. Ali Arif, një nëpunës civil, vendosi të studiojë Urdu në të njëzetat e tij si një mënyrë për t’u rilidhur me rrënjët e tij, pasi kishte ndaluar së mësuari në moshën tre vjeçare kur shkoi në çerdhe.
Fakti që e dija më parë ndihej si një humbje – doja ta ruaja atë lidhje kulturore.
Edhe pse bën kurse dhe përdor italki, një platformë e lirë për klasën e gjuhës, Arif thotë se praktika më e mirë ka qenë me babain e tij.
Ka disa gjëra me të cilat mund të lidhemi dhe që nuk mund t’i bënim më parë. Ne i shikojmë së bashku poezitë që brezi i tij i di përmendësh… Është ndryshe të mësosh nga e para. Është shumë personale – një gjuhë stërgjyshore.
Si dhe koha, kujtesa mund të jetë një pengesë e madhe për të mësuarit. Të ulesh dhe të mësosh fjalorin përmes kartave flash është një qasje e kufizuar, beson Gabe Wyner, themeluesi i Fluent Forever. Ai përshkruan “nivele të ndryshme të përpunimit”. Lidhja e tingujve (ciseaux për gërshërët, për shembull) është vetëm niveli i parë, dhe asociacione të tilla harrohen lehtësisht. Ju duhet ta çoni fjalën në nivelin e dytë, në “botën e imazheve”, thotë Wyner, duke krijuar asociacione që aktualizojnë fjalët e reja: “Cila është një kujtim personal që keni për gërshërët dhe a mund të gjej një të fortë?” thotë Wyner. Ndërsa shpresojmë se përgjigjja për këtë është “jo”, përvojat e mishëruara janë mjete të fuqishme kujtese.
Laura Field, një shkrimtare udhëtimesh me bazë në Kolumbi, është dakord. Ajo thotë:
Nëse do të shkoni te një mjek, kërkoni paraprakisht fjalorin përkatës. Ju mund të keni thyer kyçin e dorës, por fjala e re do të mbetet në trurin tuaj. Është shumë mirë për spanjishten time.
Për këtë arsye, aplikacionet si Duolingo do t’ju bëjnë vetëm deri tani. Richards shpjegon:
Do të goditni një tavan shumë të ulët. Do të mësoni fjalë të reja, por nuk do të dini çfarë të bëni me to.
Richards ofron kurse gjuhësore të bazuara rreth tregimit.
Komunikimi më i rëndësishëm dhe më kuptimplotë bëhet i gjithi përmes tregimeve – nga prindërit që lexojnë tek ju deri tek thashethemet me miqtë.
Metoda e tij e tregimit i bën klientët të lexojnë tregime të shkurtra që nga dita e parë:
Ju jeni në gjendje të filloni të lexoni dhe kuptoni një histori që nga fillimi dhe zhvilloni këtë aftësi për të përballuar shumë gjuhë që ju vijnë.
Thea pajtohet se edhe linjat e njohura të tregimit mund të krijojnë mënyra bindëse për të mësuar gjuhë të reja:
Unë do të shikoja “Friends” [të dubluar] në italisht – e di tashmë përmendësh, kështu që mund ta kuptoj dialogun.
Mësimi i gjuhës është fizik po aq sa mendor. Paralinguistika – si gjesti dhe toni – është thelbësore. Richards shprehet:
Nuk ka të bëjë vetëm me mësimin e fjalëve të bukura; ju duhet të lexoni gjuhën e trupit të dikujt dhe të përgjigjeni siç duhet.
Kur bëhet fjalë për përcaktimin e rrjedhshmërisë, ai zgjedh testin në bar.
A mund të uleni në një bar dhe të shijoni një bisedë me dikë pa pasur shumë tendosje në asnjërën anë? Kjo është ajo që më intereson – të mësuarit e gjuhëve është një mënyrë për të komunikuar me njerëzit.
Pas diplomimit, megjithëse në letër kisha një nivel shumë të lartë të frëngjishtes, ankthi i shkaktuar nga perfeksionisti shpesh më ndalonte të komunikoja në të vërtetë. Ankthi rreth të folurit është një ndërprerje e zakonshme, por truku është të jesh më i sjellshëm me veten për të bërë gabime dhe të kuptosh se nuk po gjykohesh. “Përsosmëria nuk ekziston”, thotë Sorace. “Ideja që duhet të sillesh si një gjuhëtar është absurde.”
Unë personalisht e kapërceva ankthin duke bërë një mik me të cilin fola ekskluzivisht në frëngjisht. Nevoja për të komunikuar u bë më e rëndësishme sesa të bësh gabime, dhe përfundimisht u lirova mjaftueshëm për të folur më në përgjithësi.
Frankie Light është një YouTuber poliglot i lindur në Bruklin, i cili ka një interes të veçantë për të kapërcyer shqetësimin në gjuhë. Ai ka një vend në videot e “zbulimit të gjuhës”, ku ai i befason komunitetet duke folur rrjedhshëm në gjuhën e tyre, qofshin ato në jidish, tajlandisht apo mandarin. Pavarësisht paraqitjes, Light më thotë se ai nuk është natyrshëm ekstrovert dhe besimi i tij është rezultat i të qenit një fëmijë i përjashtuar nga shoqëria. Motoja e tij? “Ecni drejt frikës,” thotë ai.
Ky nuk është një vend për mallkim. Ju duhet të keni një lëkurë të ashpër dhe të dilni atje. Është një sport intelektual. Duhet të dilni atje dhe të rriheni pak me të.
Megjithëse mësimi i një gjuhe është i detyruar të përfshijë vështirësi dhe parehati, ka mënyra për ta “ta bërë atë argëtuese” – për shembull, të mësoni rreth temave që ju interesojnë tashmë. Megjithatë, ekziston një metodë veçanërisht e thjeshtë. Po kaloni gjithë ditën në Instagram apo TikTok? “Mësuesja ime na bëri të ndjekim Gisele Bündchen sepse ajo poston si në portugalisht ashtu edhe në anglisht,” thotë Field, e cila kohët e fundit ka shtuar portugalishten braziliane në listën e saj të gjuhëve.
Filloni të ndiqni njerëzit dhe të shikoni përmbajtje në gjuhën e synuar, dhe së shpejti algoritmi do të kuptojë qëllimin tuaj. Mendoni për atë si një teknikë zhytjeje të shekullit të 21-të për ta bërë botën në këmbët tuaja.